تحریم‌ها شدیدتر و اقتصاد ایران آسیب‌پذیرتر از گذشته است
نویسنده: اکبر محرابی
▪️در روابط بین‌الملل «تحریم اقتصادی» یکی از ابزارهای مهم برای رسیدن به اهداف خاص سیاسی کشورها به شمار می‌رود. به عبارت دیگر کشور تحریم‌کننده با سلاح اقتصادی کشور تحریم‌شونده را -در صورت موثر بودن تحریم‌ها- وادار به تغییر رفتار یا حتی نظام می‌کند.
▪️در حالی با خروج آمریکا از برجام، از ۱۳ امرداد تحریم‌هایی از جمله عدم امکان مبادله دلار، محدود کردن تجارت فولاد و مواد صنعتی، عدم تجارت طلا و تحریم بخش خودرو و … دوباره اجرایی می‌شوند که شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور نسبت به سالهای گذشته دستخوش تغییراتی شده است. امروز اقتصاد ایران در آستانه فروپاشی است که از نشانه‌های آن می‌توان به افزایش لجام گسیخته نقدینگی، کاهش ارزش پول ملی، افزایش تورم و عمیق‌تر شدن رکود، اعتصابات کارگران و بازاریان، تعطیلی پی‌درپی کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی و… اشاره کرد. از سوی دیگر جمهوری اسلامی از نظر سیاسی در شرایط بی‌ثباتی و بحران ناکارآمدی و درگیری‌های درون نظام است و از نظر اجتماعی نیز جامعه کم طاقت و خسته شده و آماده اعتراض و شورش علیه قدرت حاکم است.
▪️این مهم در حالی اتفاق افتاده که بر اساس تحقیقات و بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، ۳۵ درصد مشکلات اقتصادی به وجود آمده ناشی از تحریم‌ها و ۶۵ درصد آن ناشی از ضعف مدیریتی نظام است؛ به دیگر سخن به دلیل ضعف شدید مدیریتی هیئت حاکمه، تحریم‌ها که یک عامل برون‌زای اقتصادی بودند تبدیل به عامل درون‌زای اقتصاد ایران شدند و می‌توانند تسریع‌کننده گسترش بحران‌ها و ابر چالش‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شوند.
برای روشن‌تر شدن مطلب به ذکر چند نمونه از تحریم‌ها و اثرات آنها بر اقتصاد کشور می‌پردازیم.
▪️ ایران پیش از برجام با استفاده از خلاء به وجود آمده ناشی از معاملات نفت در برابر طلا توانست به خوبی از آن جهت دور زدن تحریم‌ها بهره‌برداری کند، مانند فروش نفت به ترکیه بر مبنای لیر و خرید طلا با لیرهای درآمد نفتی. آمریکا با تحریم طلا، از یک سو خلاء موجود را که به دور زدن تحریم‌ها منجر می‌شد پر کرد از سوی دیگر به دلیل تورم، کاهش ارزش پول ملی و غیر مولد بودن اقتصاد ایران، گرایش سفته بازی بالا رفته و تقاضا در بازار طلا افزایش یافته است. این روند موجب بالا رفتن نرخ طلا در بازار ایران و در نهایت موجب بی ثباتی اقتصادی- سیاسی کشور خواهد شد.
در تحریم خودرو از آنجا که صنعت خودرو وابسته به شرکت‌های خارجی است آمریکا با تحریم قطعات خودرو از یک سو اشتغال بیش از یک میلیونی در این صنعت را به مخاطره انداخته و سبب بی‌کیفیت شدن این صنعت و محصولات آن شده است و از سوی دیگر با عدم ممانعت از واردات خودروهای لوکس به کشور موجب برجسته شدن شکاف طبقاتی خواهد شد و یا به قول «ریچاد نیفو» درد بیشتری به جامعه تزریق خواهد کرد و در نتیجه موج نارضایتی در میان مردم را تشدید و افزایش خواهد داد.
▪️در بخش فولاد نیز گفتنی است ایران هم صادرکننده این محصول و هم واردکننده آن از چین است و به دلیل رکود در بخش مسکن، مصرف داخلی فولاد کاهش و تمایل به صادرات افزایش یافته است. در چنین شرایطی تحریم صادرات فولاد، آسیب‌های جدی به این بخش وارد می‌کند.
▪️امروز بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران در حالی صورت می‌گیرد که در فاصله زمانی اجرایی شدن برجام تا خروج آمریکا از آن، دولت نتوانست از شرایط پیش آمده بهره برده و به تقویت بسترهای تولید ملی بپردازد و سایه رکود را از سر اقتصاد ایران دور کند.
▪️دولت روحانی در طی سه سال گذشته همه فرصت‌های موجود را با بی‌کفایتی و درگیرشدن در بازی‌های سیاسی هدر داد و جالب اینکه در همین مدت نیز اندک باقیمانده بخش تولید نیز با بحران بیشتری روبرو شد و اقتصاد دلالی و رانت و فساد اقتصادی گسترش بیشتری یافت.
▪اکنون برخلاف دوره پیشین تحریم‌ها، از یک سو تحریم‌ها سخت‌تر و مسیر دور زدن آنها مسدود شده است و از سوی دیگر اقتصاد کشور در مقابل تحریم‌ها شکننده‌تر و آسیب‌پذیرتر شده است.
