۲۱ آذر روز عاشقان میهن
۷۴ سال پیش در چنین روزی(۲۱ آذر ۱۳۲۵) آذربایجان از چنگال تجزیه طلبان سرسپرده استالین (فرقه دموکرات آذربایجان) رهایی یافت.
نوشته‌ای از شیدا تهرانی
دو سال پس از شروع جنگ جهانی دوم، ایران که از لحاظ جغرافیایی در موقعیت ویژه‌ای در بین متفقین برای ارسال سلاح و نیرو قرار داشت، با وجود اعلام بی‌طرفی در جنگ، از جنوب توسط بریتانیا و از شمال توسط شوروی به اشغال درآمد.
در آن زمان رضا شاه، پادشاه قانونی کشور بود که توانسته بود به کشوری که شیرازه نظمش از هم پاشیده بود؛ نظم و نسقی ببخشد و دیوانسالاری مدرن که آرزو و خواست انقلاب مشروطه بود را پی افکند. رضا شاه با فشار انگلستان، در فضای خصم آلودی که با توطئه و از طریق تبلیغات رسانه «بی‌بی‌سی» بر علیه او در ایران بوجود آورده بودند، ناچار به استعفاء شد و خلاف اصل بی‌طرفی، انگلیسی ها او را به جزیره‌ای دور افتاده در جنوب شرق آفریقا تبعید کردند.
بدین ترتیب ایران که پس از سده‌ها در پی پیروزی انقلاب مشروطه و روی کار آمدن رضاشاه در مسیر بازسازی قرار گرفته بود، بار دیگر تحت سلطه بیگانگان درآمد. با خروج رضاشاه از ایران، ولیعهد جوان که در آن زمان تنها ۲۲ سال داشت، سکان‌دار کشتی گرفتار در توفان ایران شد.
در آذرماه سال ۱۳۲۲ در کنفرانسی که با حضور روزولت، چرچیل و استالین در تهران برگزار شد، متفقین اعلام کردند که بعد از اتمام جنگ ایران را ترک خواهند کرد. اما نیروهای شوروی بعد از اتمام جنگ کماکان از ترک ایران خودداری کردند. آنها سهمی از شمال ایران می‌خواستند؛حداکثر خواستشان ایجاد چند جمهوری سوسیالیستی در خاک ایران بود و البته فعلا به قرارداد نفتی هم قانع می‌شدند.
طبق اسنادی که بعد از فروپاشی شوروی از حالت محرمانه و فوق سرّی خارج شده است، استالین از کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی فرمانی به دبیر اول حزب کمونیست جمهوری سوسیالیستی باکو(موسوم به جمهوری جعلی آذربایجان)، میر جعفر باقروف، به منظور تجزیه بخش‌هایی از استان‌های شمالی ایران می‌فرستد. طبق ترجمه این سند، فرمان استالین پیام واضحی در جهت سازماندهی یک حرکت تجزیه طلبانه در شمال ایران است.
این سند که شامل برنامه‌ای قدم به قدم و حساب شده برای بسیج کردن اهالی شمال ایران به قصد جدایی از ایران و پیوستن به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان است، نشان از ادامه‌ی کهنه سیاست استعماری روسها دارد که از روسیه تزاری به شوروی کمونیستی منتقل شد.
روسها که از دیرباز در پی ایجاد مسیری برای دستیابی به آب‌های آزاد از طریق جنوب ایران بودند، همواره با آگاهی از فقدان اندیشه و اقتدار ملی در دولتمردان ایران (به ویژه در دوره قاجار) و با سو استفاده از ضعف دولت مرکزی در ایران، در پی چنگ اندازی به سرزمین های ایرانی بودند. همه ما داستان جدایی ۱۷ شهر را به خاطر داریم و هنوز بر وجدان ملی‌مان چنگ می‌زند؛ آثار این شکست بصورت زخمی عمیق بر روان ملی‌مان مانده و می‌دانیم بار سنگینی از این شکست را با خود حمل می‌کنیم.
بی‌تردید میر جعفر باقروف و حزب کمونیست باکو رویای تشکیل آذربایجان بزرگ را در سر داشتند. آنها می‌خواستند استان آذربایجان را از خاک ایران جدا کرده و به زیر پرچم اتحاد جماهیر شوروی ببرند.
در این راه کمونیست‌ها که مناسبات اجتماعی را بر پایه رابطه استثماری طبقه‌ی فرادست( کارفرما-سرمایه دار) با طبقه‌ی فرودست (کارگر) توضیح می‌دادند، کوشیدند تا از سویی با برجسته کردن تفاوت زبان محلی مردم آذربایجان با زبان رسمی/ملی ایران، در اذهان مردم هویتی جدا و کاذب بسازند و از سویی دیگر با وعده‌های دروغین مالی به فرودستان، این تصور را که مردم آذربایجان قربانی استعمار و استثمار دولت ایرانند، جا بیاندازند، تا بدین وسیله مردم را به جدایی طلبی و اعلام خودمختاری ترغیب کنند.
البته آنها به اندازه کافی واقع‌بین بودند و می‌دانسند که با این سیاست‌ها نمی‌شود در ایران کاری پیش برد؛ به این خاطر مشت مشت از آدم‌های تشکیلاتی خودشان را از قفقاز به آذربایجان فرستادند و نامشان را هم گذاشتند فدایی، این همان توطئه شومی است که تا به امروز بر علیه یکپارچگی ملت ایران و تمامیت ارضی کشورمان ادامه دارد.
ویلیام داگلاس آمریکایی که در آن زمان در ایران سفر می‌کرده، در کتاب خاطرات و مشاهدات خود می‌نویسد که شیوه تبلیغاتی شوروی در ایران نرم‌تر از همه جای دیگر بود. آنها به دهات پخش شده، با وعده‌های دروغینِ دادن خانه های وزیران و وکیلانی که به تهران گریخته بودند، و اعطای زمین و غیره به فرودستان برای خود تبلیغ می‌کردند.
روس ها برای پیشبرد اهداف خود و گرفتن امتیاز از دولت ایران، از یک فرد بومی به نام سید جعفر پیشه‌وری استفاده می‌کردند. پیشه‌وری کمونیستی بود که در باکو تحصیل کرده و در مدارس کمونیستی روسیه درس داده بود. برخی تاریخ نگاران بر این باورند که او از اعضای اولیه حزب توده ایران بود.
وی پس از دیداری با میر جعفر باقروف در جلفای شوروی، فعالیت خود را در تبریز با تأسیس انجمن روابط فرهنگی ایران و شوروی در ۱۳۲۲ آغاز می‌کند. در این حین، نیروهای نظامی شوروی بین هواداران حزب توده به توزیع اسلحه می‌پردازند.
از میان اعضای رده بالا، کسانی که با باکو نزدیکی داشتند (از جمله شخص پیشه وری) به ناگاه در حزب توده جلسه‌ای برپا کردند و اعلام نمودند که ازین پس خود را حکومت خودمختار آذربایجان می‌دانند. پیشه وری با فشارهای باقروف، در شهریور ۱۳۲۴ تأسیس فرقه دموکرات آذربایجان را اعلام می‌کند.
او در جایی می‌گوید: «آذربایجان ترجیح می دهد، به جای اینکه با بقیه ایران به شکل هندوستان اسیر دراید، برای خود ایرلند آزادی شود». نیروهای فرقه که به پشتوانه ارتش سرخ شوروی مسلح شده بودند، به شهرهای زنجان، میانه، مراغه و تبریز پیشروی می‌کنند.
در پی درگیری فرقه با ژاندارم ها و کشتار بی رحمانه آنها، شهرهای تبریز، رضاییه و زنجان سقوط می‌کنند و ارتباط آذربایجان و تهران قطع می‌شود. در آذر ۱۳۲۴ ، پیشه‌وری خود را نخست وزیر آذربایجان می‌خواند. سران ایلات و مخالفان فرقه دموکرات دستگیر و اعدام میشوند.
در خرداد ۱۳۲۵ ، حدود یک سال پس از اتمام جنگ، شوروی نیروهای خود را تحت فشار بین‌المللی و تهران، از ایران خارج می‌کند و بدین ترتیب فرقه دموکرات پشتوانه‌ی اصلی خود را از دست می‌دهد.
در این زمان شاه جوان، محمدرضا شاه پهلوی، که از خردسالی در رکاب پدر درس ایران‌دوستی و میهن پرستی آموخته بود، برای حمایت از مردم و بازپس‌گیری خاک ایران، ارتش شاهنشاهی را به آذربایجان می‌فرستد.
عده‌ای از افسران تبریزی از جمله سرهنگ حسین هاشمی داماد باقرخان ارتش را فرماندهی می‌کنند. همچنین عشایر ذوالفقاری زنجان و دیگر ایلات و عشایر آذربایجان که در برابر فرقه مسلح شده بودند، به یاری ارتش می‌شتابند.
پیشه‌وری و همدستانش قبل از ورود ارتش به تبریز از ایران می‌گریزند و فرقه قبل از ورود ارتش به تبریز در ۲۱ آذر ۱۳۲۵ سقوط کرده و آذربایجان رهایی می‌یابد و مردم به استقبال ارتش می‌شتابند
از آن زمان اسناد و شواهد زیادی در دست است که نشان می‌دهد عمده ترین دلیل فروپاشی حکومت یک ساله فرقه دموکرات در آذربایجان، نبود حمایت گسترده مردمی از این حکومت بود.
در کنار آن درایت و کاردانی قوام السلطنه، پشتیبانی شاه و رشادت های فرماندهان، افسران و سربازان ارتش ایران مهم‌ترین عوامل هستند.
تا پیش از انقلاب ۵۷ و شروع نظام مشروعه در ایران، روز ۲۱ آذر در تقویم ایران به نام روز «نجات آذربایجان» نام گذاری شده بود. اما از فردای ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ با استقرار حکومت ضد ملی، این روز و واقعه تاریخی نیز مانند دیگر وقایع تاریخی که ریشه در هویت سرزمینی و ملی ما داشت از کتاب‌های درسی محو شد.
یادآوری این واقعه تاریخی از آن جهت اهمیت دارد که شوربختانه امروز پس از گذشت نزدیک به ۸ دهه از واقعه اشغال آذربایجان، نه تنها توطئه و تهدیدات علیه تمامیت ارضی کشورمان از میان نرفته، بلکه در نبود حکومت ملی، جدایی طلبانِ سرسپرده بیگانه در آذربایجان، خوزستان، کردستان و بلوچستان به آسودگی به موجودیت ایران ضربه می‌زنند.
پانترکیسم علناً در فرقه ضدملی جمهوری اسلامی در بالاترین سطوح ادغام شده و با گشودن راه در سرزمین های ايرانی قفقاز به سوی نوعثمانی های ترکیه، تهدید علیه تمامیت ارضی و موجودیت ایران را به داخل خاک کشور کشانده است.
در میان اپوزیسیون جمهوری اسلامی، سازمانها و احزاب چپ نظیر سازمان مجاهدين خلق و سازمان چریک‌های فدایی خلق کماکان دست در دست گروه های تجزیه طلب با شعارهایی چون مقابله با ستم ملی و استعمار فارس، دفاع از آموزش به زبان مادری، حق تعیین سرنوشت “ملیت های” ایران و خودمختاری در قالب فدرالیسم، موجودیت ایران پس از جمهوری اسلامی را تهدید می‌کنند.
شوربختانه شاهد آن هستیم که برخی گروه‌ها و اشخاص به اصطلاح “ملی گرا” در میان اپوزیسیون نیز که از درک صحیح “منافع و مصالح ملی” ناتوانند، در این راه با دشمنان ایران هم صدا میشوند.
این مدعیان از آنجا که فاقد پرنسیپ‌های ملی هستند، مبارزه سیاسی را حمایت از هرآنچه در ضدیت با فرقه جمهوری اسلامی است، می‌فهمند و بدینگونه بیش از آنکه کنشگر سیاسی باشند، واکنشگرند.
بر ایران‌دوستان واجب است که با مسلح شدن به اندیشه و دید ملی، دفاع از تمامیت ایران را سرلوحه مبارزات خود قرار دهند تا ضمن گذار از جمهوری اسلامی، ایران را با حفظ تمامی امکانات و منابع موجود آن، به سلامت از این کژراهه که انتهای آن پرتگاه نابودی و تجزیه ایران است، به مسیر رشد و شکوفایی بازگردانند.
۲۱ آذر روز آزادسازی آذربایجان، روز دفاع از خاک پاک ایران است. این روز را نباید به فراموشی سپرد، روز همه عاشقان میهن.
برای مطالعه و مشاهده اسناد به این منابع رجوع شود؛
آذربایجان در ایران معاصر، تورج اتابکی ، چاپ تهران
مقالات (۲۱ آذر : آفتاب آمد دلیل آفتاب) عباس جوادی، استاد و پژوهشگر آذری تبار در زمینه مطالعات زبان شناسی، تاریخ و اقوام در حوزه ایران ، آذربایجان، ترکیه ، روسیه و آسیای مرکزی
نقاشی سرباز؛ (به یادبود ۲۱ آذر روز نجات آذربایجان)، اثر استاد رسام ارژنگی
