ستاره فرمانفرماییان، مادر مددکاری ایران درگذشت

بنیان‌گذار مددکاری اجتماعی در ایران در سن ۹۱ سالگی در لس‌آنجلس درگذشت.

دانشگاه هاروارد او را که منشا خدمات اجتماعی بسیاری بود، به عنوان یکی از “زنان تاثیرگذار تاریخ آمریکا” نامیده است. ستاره فرمانفرماییان، بنیانگذار رشته‌ی مددکاری اجتماعی در ایران در سن ۹۱ سالگی در لس‌آنجلس آمریکا درگذشت.

ستاره فرمانفرماییان که یکی از دختران شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما، از چهره‌های سیاستمدار تاثیرگذار دوره‌ی قاجار و رضا شاه پهلوی بود، در زمستان ۱۲۹۹ خورشیدی در شیراز متولد شد. فرمانفرماییان تا نوجوانی در ایران تحصیل کرد و و بعد از فوت پدر و قتل برادر بزرگش نصرت‌الدوله به دست عوامل امنیتی رضا شاه، راهی آمریکا شد تا در آن‌جا تحصیل کند. او یکی از اولین زنان ایرانی بود که برای تحصیل راهی خارج از کشور شدند.

ستاره فرمانفرماییان در ایالت کالیفرنیای آمریکا در رشته‌ی جامعه شناسی و مدکاری اجتماعی تحصیل کرد و بعد از اخذ فوق لیسانس مدتی را در دانشگاه شیکاگو به مطالعه در زمینه‌ی “حقوق زنان و کودکان” گذراند. ستاره فرمانفرماییان در اواخر دهه‌ی ۲۰ و اوایل دهه‌ی ۳۰ در سازمان ملل متحد در بغداد کار می‌کرد. بعد از چندسال کار در سازمان ملل، فرمانفرماییان در سال ۱۳۳۷ به ایران بازگشت و برای اولین بار در ایران، مدرسه‌ای تخصصی با عنوان “مدرسه‌ی عالی مددکاری اجتماعی تهران” را راه‌اندازی کرد و به شیوه‌ای تخصصی و مدرن به آموزش داوطلبان مددکاری پرداخت.

ستاره فرمانفرماییان که خواهر ناتنی مریم فیروز، دبیر زنان حزب “توده” نیز بود، برای اولین‌بار در ایران برنامه‌ی “تنظیم خانواده” را نیز به ‌راه انداخت و به دنبال ارتقای آموزش زنان و جلوگیری از بارداری‌های ناخواسته و زادوولدهای بی‌رویه در ایران بود. از دیگر اقدامات ماندگار او تاسیس “مراکز رفاه” در محله‌های فقیرنشین تهران و حاشیه‌ی تهران بود که به کودکان و خانواده‌ها کمک‌می‌کردند. او همچنین اولین کسی است که سیستم آموزشی در مهدکودک‌ها در ایران را براساس اصول تربیتی مدرن تغییر و تحول داد. “مدرسه‌ی عالی مددکاری اجتماعی” بعد از چندسال فعالیت با مجوز وزارت علوم به دانشگاه ارتقا یافت و از طریق کنکور سراسری در دو مقطع لیسانس و فوق لیسانس دانشجو جذب می‌کرد.

این مدرسه و شاگردان ستاره فرمانفرماییان خدمات اجتماعی و حمایتی بسیاری را در پرورشگاه‌ها، محله‌های فقیرنشین، مدارس، زایشگاه‌ها و درمانگاه‌ها تعریف و اجرایی کردند. شاگردان فرمانفرماییان با نظارت او در محله‌ی روسپی‌خانه‌های تهران – شهرنو- درمانگاه و محل‌های ویژه‌‌ای برای ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به زنان روسپی راه‌اندازی کرده بودند و در آتش‌سوزی بزرگ این محله‌در دهه‌ی چهل، در مهار آتش به ماموران آتش‌نشانی کمک کردند. بازداشت و مهاجرت ناخواسته از ایران بعد از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، برخی شاگردان مذهبی مدرسه‌ی ستاره فرمانفرماییان که پیشتر او با درخواست بورس تحصیلی آن‌ها به دلیل نمره‌های نامطلوب مخالفت کرده بود، او را دستگیر کرده و تحویل مدرسه رفاه که مقر آیت‌الله خمینی و همراهان او در روزهای اول انقلاب بود، تحویل دادند.

ستاره فرمانفرماییان در زیرزمین مدرسه‌ی رفاه بازجویی شده و به دلیل شرکت در کنفرانسی با محور مددکاری اجتماعی در اسرائیل به همکاری با صهیونیست‌ها و طاغوت متهم شد. بازجو و دانشجویان انقلابی که وی را دستگیر کردند، خواهان مجازات اعدام برای او بودند.

آیت‌الله محمود طالقانی که ستاره فرمانفرماییان را به دلیل سال‌ها خدمات داوطلبانه او و شاگردانش در محله‌های محروم و در مهار آتش‌سوزی بزرگ محله‌ی شهرنو می‌شناخت، وساطت کرده و موجبات آزادی وی را فراهم کرد.

ستاره فرمانفرماییان چند ماه بعد در سال ۱۳۵۸ ناگزیر از ترک ایران شد و در لس‌آنجلس سکونت کرد و در آن‌جا نیز تدریس مددکاری را ادامه داد و در پروژه‌های مختلفی با سازمان ملل همکاری کرد.

دانشگاه هاروارد نام ستاره فرمانفرماییان را به عنوان یکی از زنان پیشرو در علم مددکاری در لیست “زنان تاثیرگذار تاریخ آمریکا” قرار داده است. او خاطرات زندگی و کار حرفه‌ای خود را در کتابی با عنوان “دختری از ایران” منتشر کرد که این کتاب در ایران بارها تجدید چاپ شد.