نگاهی به وضعیت مهاجرین افغان در ایران
اخراج مهاجرین افغان از ایران در طی سالهای گذشت هر چند وقت یکبار در سر خط خبر‌ها قرار می‌گیرد. در مردادماه سال جاری خبری در برخی رسانه‌ها کار شد که طی آن گفته می‌شد، دولت ایران اعلام کرده مهاجران غیرقانونی افغان تا پانزدهم شهریور فرصت دارند از این کشور خارج شوند. به گفته مدیر کل امور اتباع و مهاجرین وزارت کشور، این ضرب الاجل به علت پایان یافتن مهلت روادیدی است که یک سال پیش به خانوارهای افغان غیرقانونی داده شده است.
هر چند در هفته گذشته خبرگزاری فارس با شایعه خواندن این خبر تصریح کرد سخنگوی وزارت مهاجرین افغانستان با رد شایعات منتشر شده در خصوص اخراج مهاجرین افغان مقیم ایران و تعیین ضرب الاجل خروج برای آنان اظهار داشت که انتشار این اخبار دروغ بوده و تنها جنجال رسانه‌ای برخی سایت‌ها و روزنامه‌ها است.
گفتنی است جانان موسی‌زی، سخنگوی وزارت خارجه افغانستان پس از اعلام این خبر، گفته است که این مهاجرین در ایران صاحب ملکیت هستند و روابط اجتماعی گسترده‌ای با ایرانیان دارند و خروج آن‌ها در این مهلت کوتاه امکان پذیر نیست.
اما بحث زندگی مهاجرین افغان و همچنین اخراج آن‌ها از ایران موضوعی تازه‌ای نیست. سال ۸۹ بود که خبرگزاری «مهر» به نقل از سید تقی قایمی مسوول بخش اتباع بیگانه وزارت امور خارجه ایران نوشت از امضای تفاهمنامه‌ای سه جانبه میان دولت افغانستان – ایران و سازمان ملل متحد خبر داد که بر براساس آن زمینه بازگشت داوطلبانه مهاجرین افغان در آن کشور فراهم شده است.
در همان زمان بسیاری از مقامات افغان از امضای چنین تفاهم نامه‌ای ابراز بی‌اطلاعی کردند. همچنین حمید الله خطیبی رئیس عودت مهاجرین هرات با بیان اینکه روند اخراج مهاجرین توسط دولت ایران افزایش یافته گفت: «هم اکنون روزانه بین ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ پناهجوی افغان بصورت اجباری از خاک ایران اخراج واز طریق مرز اسلام قلعه وارد ولایت هرات می‌گردند.»
به گفته وی رد مرز شدگان را عمدتا جوانان تشکیل می‌دهند و این جوانان از سوی نیروهای امنیتی بدون ملاحظهء اسناد اقامتشان دستگیر و بعد ازسپری نمودن چند شبانه روز در اردو گاه‌های این کشور، اخراج می‌گردند.
بحث بازگردادند مهاجرین افغان نیز فارغ از رعایت اصول انسانی صورت می‌گیرد. چندی پیش رییس عودت مهاجرین هرات، امکانات غذایی، حمل و نقل و رفاهی را از مشکلات این پناهجویان خوانده و برعدم در یافت حقوقشان از سوی صاحبان کار درایران شکایت داشت..
بسیاری از این مهاجرین توسط نیروهای امنیتی ایران بازداشت شده و به لب مرز فرستاده می‌شوند. مهاجرین بازداشت شده در حین انتقال به آنسوی مرز در مورد وجود اعضای خانواده در ایران سکوت می‌کنند که حداقل آن‌ها امکان حضور در ایران را داشته باشند و اعضای به جامانده خانواده مدت‌ها از سرنوشت فرد بازگردانده شده بی‌اطلاع بوده‌اند.
بازمحمد که اهل ولایت هلمند افغانستان است و سه سال پیش از ایران اخراج شده است در اینباره می‌گوید: «که مدت هفت سال دریک کارخانه کارمی کردم، به دلیل شرایط بد اقتصادی مدت‌ها حقوق طلبکار بودم و همه پول‌هایم نزد صاحب کارم مانده و خودم از رد مرزشدم».
همایون نظری از تحلیلگران امور در هرات معتقد است که دولت ایران همواره از اخراج پناهجویان افغان بعنوان یک فشار سیاسی استفاده نموده واز این طریق می‌کوشد تا بالای دولت افغانستان خواسته‌های خویش را بقبولاند.
فارغ از بحث اخراج افغان‌ها، مسائلی که این مهاجرین در ایران با آن روبرو هستند نیز رندگی آن‌ها را در ایران با تحمل رنج و درد روبرو می‌کند.
در مورد مسائل مهمی که مهاجرین افغان در ایران با آن روبرو هستند با یکی از بانوان افغان که سال‌ها در حوزه ساماندهی و ارائه خدمات به مهاجرین افغان فعالیت داشته است گفتگو داشته‌ایم.
وی مهم‌ترین مشکل خانواده‌های افغان در ایران را بحث تحصیل کودکان مهاجر می‌داند و می‌گوید: «بر اساس تفاهم نامه امضا شده بین ایران و سازمان ملل این کودکان باید در مدارس دولتی ایران ثبت نام شوند اما تا انجام مراحل قانونی گرفتن کارت اقامت این کودکان از حق تحصیل محروم می‌مانند، ضمن اینکه بسیاری از خانواده‌ها از ترس بازگردانده شدن به افغانستان نسبت به گرفتن کارت اقامت یا تمدید آن کوتاهی می‌کنند و همین امر مشکلات زیادی را برای کودکان خانواده ایجاد می‌کند. این معضل تا آنجا پیش رفته است که بسیاری از خیرین افغان در ایران، مدارسی را برای تحصیل کودکان افغان دایر کرده‌اند که بیشتر آن‌ها در شهرهای تهران، مشهد و اصفهان است. منتها تحصیل در این مدارس نیز کار چندان راحتی نیست و در صورتیکه فاصله خانه تا مدرسه زیاد باشد کودک نمی‌تواند در مدرسه تحصیل کند و در نهایت به دلیل اینکه این مدارس با بودجه افغان‌ها تامین می‌شود و دولت ایران کمکی در این زمینه نمی‌کند امکانات آموزشی بسیار محدودی دارند».
این در حالیست که کودکان افغانی که طی سالهای اخیر در مدارس دولتی ایران ثبت نام و مشغول به تحصیل شده‌اند توانسته‌اند به دانشگاه راه پیدا کرده و حتی در برخی موارد از رتبه‌های علمی بالایی برخوردار شوند.
این فعال حقوق بشر افغان همچنین اضافه می‌کند پس از روی کار آمدن دولت کرزای سازمان ملل که تا آن زمان حمایتهای مالی از افغان‌های ایران در حوزه آموزش و بهداشت انجام می‌داد، حمایتهای خود را قطع کرده و خواسته است که مهاجرین افغان به کشور خود بازگردند در حالیکه بسیاری از این خانواده‌ها در ایران مشغول کار و تحصیل هستند و قادر به بازگشت به افغانستان نیستند.
قابل ذکر است دولت ایران هیچگونه حمایت مالی یا ارائه خدمات اجتماعی از جمله بیمه برای این مهاجرین در نظر نگرفته است.
یکی از دلائلی که افغان‌ها در زمان جنگ طالبان، ایران را به عنوان کشور مقصد انتخاب کردند وجود ریشه‌های مشترک فرهنگی، زبانی و حتی مذهبی بوده است. بسیاری از این خانواده‌ها این امکان را داشته‌اند که همان زمان به کشورهای اروپایی یا امریکا مهاجرت کنند اما با این باور که با وجود ریشه‌های فرهنگی مشترک در ایران، زندگی راحت تری را تجربه خواهند کرد به ایران آمدند. از سوی دیگر برخی از مهاجرین به دلیل نبود امنیت مالی، اجتماعی و روانی مرتکب جرایمی شدند که همین امر با تبلیغات برخی رسانه‌ها باعث شد دیدگاه عمومی نسبت به مهاجرین افغانی منفی گردد. بسیاری از افغان‌ها همواره در سطح جامعه ایران تحقیر شده و حتی کودکان آن‌ها در مدارس ایران در نوعی انزوا به سر می‌بردند.
تحقیر و فشار بر روی مهاجرین افغان که سابقه طولانی دارد در دولت محمود احمدی‌نژاد رویه‌ای جدی و قانونی پیدا کرد. مواردی چون ممنوعیت ورود افغان‌ها به پارک صفه اصفهان، اخراج و ممنوعیت حضور افغان‌ها در برخی استانهای ایران و حتی صدور حکم ممنوعیت فروش مواد غذایی به پناهجویان غیرقانونی در فارس، تنها نمونه‌هایی از موارد متعدد فشار به افغان‌ها بوده است.
با این حساب تردیدی نیست که عمده فشار به افغان‌ها در سالهای اخیر با انگیزه‌های سیاسی انجام گرفته است. نمونه‌ای از فشار و تهدید پناهجویان برای کسب امتیاز سیاسی، تهدید دولت ایران به اخراج پناهجویان در صورت امضای توافقنامه استراتژیک میان دولت افغانستان با آمریکا بود که البته افغانستان به آن وقعی نگذاشت.
روشنک آسترکی/ راه دیگر
