شکاف هویتی؛ ریشه بحران ترکیه
آرسام محمودی – اتفاقاتی که امروز در ترکیه شاهدشان هستیم، ریشه‌ای تاریخی دارند؛ هر چند سیاسته‌ای اردوغان مانند یک کاتالیزور شکافهای ترکیه را عیان نموده اما ریشه این شکافها تاریخی‌تر و عمیق‌تر از دوران اردوغان است.
پس از دوران عثمانی و از زمان تشکیل ترکیه جدید، معیارهایی که ترکها برای تاسیس کشور «ترکیه» تعریف کردهاند برای سرزمینی که درصد قابل توجهی از آنها ترک و حتی ترکزبان نیستند بسیار شکننده و متزلزل است. تاکنون نیز درگیریهای فراوانی میان کردها به عنوان بزرگترین گروه جمعیتی غیر ترک در ترکیه با حکومت ترکیه به وقوع پیوسته؛ که تمام این قیام‌ها با واکنش سخت و سرکوب حکومت و ارتش ترکیه همراه بوده است.
پس از فروپاشی عثمانی، سردمداران بازمانده از آن دوران با توشه و اندوخته ناکافی برای ورود به عصر دولت-ملت مواجه بودند، در نهایت تصمیم بر این شد که هویت ترکی (هم وجه نژادی و هم وجه زبانی) سنگ بنای کشور جدید ترکیه باشد. گام اول کنار زدن جمعیتهایی بود که از نظر مذهبی ونژادی سنخیتی با ترکها نداشتند؛ یونانیها، ارمنیها، آشوریها، علویان و تا حدودی کردها قربانی این سیاست پالایش و یکسانسازی دینی-نژادی شدند. درباره نسل کشی های صورت گرفته از اواخر قرن نوزدهم تا نیمه اول قرن بیستم که تعداد قربانیان آن گاه تا بیش از 3 میلیون نفر نیز گزارش شده، اسناد به اندازه کافی موجودند. فقط در مورد ارمنیان در دانشنامه حقوق بشر (چاپ دانشگاه آکسفورد) از نابودی و انهدام یک دوم تا دو سوم از جمعیت دست کم 2 میلیون نفری ارمنیان بومی آناتولی تا پایان سال 1915سخن به میان آمده است. [1]
مرحله دوم با به قدرت رسیدن مصطفی کمال پاشا شروع شد و نتیجهاش تعریف سیستماتیک هویت ترکی بود. تدوین الفبا و کتب درسی با نگاهی ترک گرایانه، تاریخسازی و گره زدن تاریخ آناتولی به آسیای میانه و نژاد غوز، تصفیه زبان ترکی از زبانهای فارسی و عربی و زبان سازی برای ترکیه از جمله این اقدامات بود. نحوه زبانسازی در ترکیه به تفصیل در کتاب «اصلاح زبان ترکی: کامیابی فاجعه آمیز» نوشته جفری لوییس استاد ترک شناسی دانشگاه آکسفورد شرح داده شدهاست. [2]
با وجود ریشه ضعیف تاریخی زبان ترکی استانبولی و پذیرفته نشدن آن توسط گروههای غیر ترک زبان در طول تاریخ آناتولی و پیش از دوران جدید؛ حکومت ترکیه اصرار دارد این زبان را در جایگاهی بالاتر از زبان رسمی و حتی ملی با عنوان زبان مادری برای همه شهروندان ترکیه تعریف کند.
در ماده 42 قانون اساسی ترکیه صراحتا نوشته شده:
Türkçeden başka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez [3]
ترجمه:«در موسسات آموزش و پرورش، به جز زبان ترکی، هیچ زبانی به عنوان زبان مادری به شهروندان ترک آموزش داده نمیشود»
در ماده 66 قانون اساسی ترکیه هم آمدهاست:
Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür. [4]
ترجمه:«هر کس که تبعه و شهروند دولت ترک باشد، ترک است»!
در سایر مواردی هم که در باب ملت و شهروندی در قانون اساسی ترکیه نوشته شده، اکثرا عناوین Türk millet و Türk vatandaşlik و ترکیبات مشابه به معنی «ملت ترک» و «شهروندان ترک، شهروندی ترک» به کار رفته است، نه ملت و شهروندان ترکیه. تنها در ذکر مجلس ترکیه از عنوان Türkiye Büyük millet meclisi (مجلس ملت بزرگ ترکیه) استفاده شدهاست که در آنجا هم برای نمایندگان و وکلای ملت لفظ Türk milletvekili (نماینده ملت ترک) به کار رفته است.
این در حالی است که طبق آمار دولتی، حدود 13 میلیون [5] و به گفته خود کردها بیش از 22 میلیون کرد در جغرافیای آناتولی ساکن اند [6]؛ این، جدا از آمار دست کم 5 میلیونی زازاها و چند میلیونی سایر گروههای جمعیتی در آناتولی است.
اینگونه خلاصه کردن مردمان موجود در آناتولی، و الصاق نام ترک بر همه آنها که دارای دلالت های نژادی، زبانی و هویتی است اگر چه برای یکپارچه سازی و ساخت ملت به کار رفته اما به گونه ای متناقض، خود شکل دهنده تنش ها و تعارض ها نیز می باشد.
هر چند حکومت ترکیه توانسته با امتیاز عضویت در ناتو، شبکه‌های تلویزیونی حقیقتا کارآمد و جذاب با بودجه 700 میلیون دلاری فقط در بخش دولتی [7]، تبلیغ ماهیت اروپایی برای ترکیه و تنظیم روابط منطقی با قدرتهای جهانی، بر شکافهای هویتی خود سرپوش بگذارد اما این شکافهای ذاتی، در طولانی مدت رفع ناشدنی است، و هر از چندی مجددا زمینه ساز بحرانی تازه خواهد شد.
ترکیه در حال حاضر بر خلاف ایران، مورد هجمه رسانه‌ها و بنگاههای خبری و محافل حقوق بشری نیست، اما درونی بودن بحران هویت در ترکیه مانع از خاموش شدن کامل آن خواهد شد و پس از هر بار سرکوب، این بحران و شکاف هویتی، مجدد سر باز خواهد کرد.
- Encyclopedia of Human Rights; Oxford University Press; Vol.1; P. 98;
- The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success; Geoffrey Lewis; Oxford University Press; 2002
- TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI; ÜÇÜNCÜ BÖLÜM; MADDE 42
- TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI; DÖRDÜNCÜ BÖLÜM; MADDE 66
- http://www.milliyet.com.tr/turkiye-deki-kurtlerin-sayisi-/yasam/magazindetay/06.06.2008/873452/default.htm
- http://ekurd.net/mismas/articles/misc2012/9/turkey4166.htm
