ترکیه و کلاف سردرگم پ.ک.ک
مشکل ترکیه با کردهای این کشور، دست کم قدمتی به اندازه تشکیل جمهوری ترکیه دارد. در دهه‌های متمادی همواره چالش و تعارضی بین ترکیه و کردها وجود داشته است. حزب کارگران کردستان ترکیه موسوم به پ.ک.ک، از 1984 به بعد وارد فعالیت مسلحانه علیه دولت ترکیه شد. در این بین تحولات دهه 1990 عراق، یعنی پس از جنگ کویت و پدیدار شدن وضعیت جدیدی در کردستان عراق که شبه خودمختاری در این منطقه ایجاد شد، خلاء سیاسی هم درشمال عراق بوجود آمد. این خلاء فرصت مناسبی برای پ ک ک فراهم آورد تا درمناطق کوهستانی عمدتا صعب العبور کردستان عراق مامنی برای مقرهای خود پیدا کند. از سوی دیگر، بخشی از پ.ک.ک درهمان زمان درسوریه فعالیت داشت، تا اینکه در اواخردهه 1990 بین ترکیه و سوریه اختلافات بالا گرفت و حتی به یک رویارویی نظامی هم نزدیک شد. اما در نهایت دو کشور به یک توافقی رسیدند که عناصر پ.ک.ک. درسوریه باقی نمانند. بعد از دستگیری عبدالله اوجالان در سال 1999 وضعیت پ.ک.ک.هم دچار دگرگونی شد. انشعاب‌هایی در درون این حزب به وجود آمد و عملا کردستان عراق به مقر اصلی فعالیت این گروه تبدیل شد. پ ک ک فعالیت خود را در مناطق کوهستانی عراق و به خصوص کوههای قندیل که یک سلسله کوههای صعب العبور است، متمرکز کرد. پس از تهاجم آمریکا به عراق به رغم انتظارات ترکیه از آمریکا تغییری در وضعیت حضور پ ک ک در کردستان عراق بوجود نیامد. سیاست مماشات آمریکا با این مساله با وجود تشکیل کمیته سه جانبه آمریکا، ترکیه8 و عراق، مقامهای آنکارا را نسبت به سیاست آمریکا مشکوک کرد تا آنجا که مطبوعات ترکیه از تماس‌های واشنگتن با پ.ک.ک. خبر دادند. در این بین با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در سال 2003 در ترکیه دریچه ای برای گفت و گو بین دولت ترکیه و کردهای این کشور باز شد. به عبارت دیگر انعطافی در نگرش دولت ترکیه به مسئله کردها به وجود آمد و این انعطاف در نهایت به ارائه طرحی موسوم به “طرح توسعه دموکراتیک ” با هدف ایجاد توسعه مناطق کرد نشین و اعظای آزادی در زمینه‌های فرهنگی به کردها، از سوی آقای رجب طیب اردوغان، منجر شد.
اردوغان دو هدف را دنبال می کرد؛ نخست تلاش کرد تا پ.ک.ک. را در حاشیه قرار دهد. دوم اینکه؛ بین دولت ترکیه و کردهای این کشور اعتماد سازی کند تا به این وسیله فضا در جهت اجرای طرحهای اجتماعی، نظام شهروند محوری وهمین طور توجه به خواست فرهنگی کردها مهیا شود. در همین راستا دولت ترکیه با ایجاد شبکه‌های رادیویی – تلویزیونی کردی از جمله ” تی آرتی6″ موافقت کرد. این گام مهمی برای دولت ترکیه بود که بتواند روند اعتماد سازی را در داخل بین کردها و دولت ایجاد کند. البته این نگاه و تصمیم دولت اردوغان از سوی محافل سیاسی و نظامی ترکیه با انتقاد‌های تندی هم مواجه شد. از جمله اینکه حزب جمهوری خلق و حزب حرکت ملی به عنوان دو حزب لائیک و مخالف دولت ترکیه، به شکلی این موضوع را تحلیل می کردند که برنامه‌های اردوغان در راستای تجزیه ترکیه حرکت می کند. از طرفی نظامیان ترکیه هم که رگه‌های چالشی با دولت داشتند، نسبت به طرح و برنامه‌های اجرایی اردوغان ناراضی بودند. با این توصیف، در کناربرنامه توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که حزب عدالت و توسعه درمناطق کردنشین انجام داد؛ اخباری هم مبنی بر اینکه ترکیه سرگرم مذاکره با پ.ک.ک است، منتشر شد. از جمله مذاکراتی که به طور مستمر با عبدالله اوجلان در جریان بود و ترکیه هم کتمان نکرد و اعلام کرد که در صدد است که بتواند راهی را برای پایان دادن به معضل دیرینه پ.ک.ک.پیدا کند.
اما به نظر می رسد که این مذاکرات هم تا کنون نتوانسته به یک فرجام و نتیجه خاصی برسد. بنابراین، تنش‌ها و درگیریها بین دولت ترکیه و پ.ک.ک ادامه دارد و حتی در ماههای اخیر هم شدت گرفته است. در همین چارچوب توجه به دو مسئله مهم است. نخست اینکه ؛ ترکیه همواره مناطق شمالی عراق یا منطقه کردستان عراق را هدف حملات هوایی، توپخانه ای و گاه هدف حملات زمینی قرار داده است. دردهه 1990 دولت ترکیه در چند نوبت به شمال عراق لشگر کشی گسترده انجام داد، حتی در یک مورد ارتش ترکیه تا 50 کیلومتری خاک عراق پیشروی کرده بود و آنان اعلام می کردند که هدفشان از این عملیات‌ها تعقیب اعضای پ.ک.ک. در داخل خاک عراق و پاکسازی عناصر پ.ک.ک. است. از طرفی درسه سال اخیر با حمایت‌هایی که امریکا از حملات هوایی ترکیه در مناطق کوهستانی شمال عراق کره است، این حملات به طور مستمر ادامه داشته است. اما این حملات مانع اقدامات ایذایی پ.ک.ک.علیه دولت ترکیه نشده است و حتی این مساله سوال‌های زیادی را دست کم از سوی محافل سیاسی و محافل منتقد مطرح کرده است، که پ.ک.ک.در چه موقعیتی است و برنامه‌های دولت برای مقابله با این گروه چیست؟ شاید این روزها، این سوال مهمترین پرسش‌های مطرح در محافل رسانه ای و سیاسی ترکیه باشد. به همین دلیل فشارهای مضاعفی بر دولت ترکیه وارد شده است. چنین انتقادهایی برنامه‌های دولت در زمینه حل مسالمت آمیز کردها را نیز به چالش کشیده است. بنابراین تشدید عملیات ترکیه در مناطق شمال عراق از یک سو پاسخی به احساسات تحریک شده ای نسبت به کشته شدن ده‌ها نظامی ترکیه توسط پ.ک.ک است.
اکنون با اشاره ای به صحبت‌های اردوغان و دیگر مقامهای ترکیه، به نظر می رسد که ترکیه در صدد راه حل نهایی برای حل مسئله پ.ک.ک است. اردوغان حتی صحبت از ضرورت عملیات زمینی در داخل خاک عراق کرده است. به همین دلیل هم از دولت محلی کردستان عراق انتقاد کرده اند. سفر اخیر نیچیروان بارزانی از مسئولان حزب دموکرات کردستان عراق و نزدیک به مسعود بارزانی به ترکیه در این راستا است. در این بین مقامهای ترکیه با دولتمردان عراقی هم در باره مقابله جدی با پ.ک.ک صحبت کردند. اما این نکته مورد تاکید است که دولت عراق خود نمی تواند اقدامی در راستای ریشه کن کردن فعالیت گروه‌های تروریستی در کردستان عراق انجام دهد. به علاوه به نوعی چشم‌ها به سیاست و یا نگاه آمریکا در ارتباط با پ.ک.ک دوخته شده است. از این منظر در داخل ترکیه یک نوع تردید، شک و یا گمان نسبت به اینکه سیاست امریکا دو پهلو است وجود دارد. به رغم اینکه کمیته سه جانبه ای از چندین سال پیش بین امریکا، عراق و دولت ترکیه برای مقابله با پ.ک.ک.ایجاد شده است، نشست‌های این کمیته از دید ترکیه راه به جایی نبرده است. بنابراین، دولت ترکیه فعلا راه حل را درادامه حملات نظامی می بیند. منتهی، به این که در آیندهمسئله پ.ک.ک به چه شیوه ای حل خواهد شد، نگاههای متفاوتی وجود دارد. از دیدگاه ترکیه ، نقش امریکا در سرنوشت پ.ک.ک مهم است. اینکه امریکا تا چه حد اهتمام به عملیات پاکسازی ترکیه در کردستان عراق دارد، برای مقامهایآنکارا روشن نیست. مساله خروج کامل نیروهای آمریکایی از عراق و چشم انداز مساله پ ک ک برای بازیگران درگیر در این موضوع مبهم است. هنوز تردید مقامها و مطبوعات ترکیه نسبت به امریکا به کلی برطرف نشده است. دولت ترکیه فعلا تنها گزینه ممکن را درادامه عملیات نظامی می بیند. منتهی دولت عراق به دلیل گرفتاریهای امنیتی که با آن مواجه است و از طرفی به دلیل خلائی که در شمال عراق وجود دارد، نمی تواند در این زمینه همکاری لازم را با دولت ترکیه انجام بدهد. از طرف دیگر دولت محلی کردستان عراق هم که وضعیت مخصوص به خود دارد. ترکیه در زمینه اتخاذ راه حل نهایی اعم از مذاکره یا عملیات گسترده و نشست‌های منطقه ای و نحوه متقاعد کردن منطقه کردستان به همکاری در این زمینه سردرگم است. چرا که در تصمیم گیری در مورد انجام عملیات نظامی، حساسیت‌ها در کردستان عراق و همین طوراز سوی خود عراق، در منطقه و درعرصه بین المللی وجود دارد و ترکیه نمی تواند چنین ریسکی را بکند که به لشکرکشی گسترده دست بزند و ناگزیر فعلا به عملیات‌های مرزی و عملیات‌های هوایی علیه پ.ک.ک بسنده می کند.
اما اینکه چنین عملیات‌هایی تا چه حد موفق بوده است؛ اگر گذاری به گذشته داشته باشیم، مشخص است که عملیات‌های نظامی ترکیه نتوانسته که راه حلی برای این معضل دیرینه باشد. بنابراین، به نظر می رسد که دولت ترکیه هنوز نتوانسته است که گره این کلاف سردرگم را بازکند که مشکل پ.ک.ک را از چه بعدی و چگونه می تواند حل کند؟ از طرفی هم ترکیه این اطمینان لازم را ندارد که امریکایی‌ها و عراقی‌ها حمایت لازم را از یک عملیات گسترده انجام دهند. بنابراین، موانع سر راه این عملیات به اضافه طبیعت چریکی پ.ک.ک.همچنان این چالش را برای ترکیه باقی گذاشته است. چالش پ.ک.ک.حتی امکان دارد که داخل مرزهای ترکیه به یک رخداد سیاسی علیه امنیت این کشور بدل بشود و این موضوعی است که می توان به آن به عنوان یک دغدغه از سوی
ترکیه نگاه کرد.
منبع:دیپلماسی ایرانی
