بن بست تبادل طلا و گاز میان ایران و ترکیه

تشدید تحریم‌ها علیه ایران مانع از معامله طلا در برابر گاز میان ایران و ترکیه شده است. مقام‌های آمریکا کوشیده‌اند تا مانع از صادرات طلای ترکیه شوند که به طور غیرمستقیم هزینه گاز طبیعی را که ترکیه از ایران می‌خرد، تأمین می‌کند.

جابه جایی ارز در معاملات ایران و ترکیه به شیوه تازه، از نزدیک به دو سال پیش آغاز شده و از طریق دوبی انجام می‌گیرد.

ترکیه بزرگ‌ترین خریدار گاز طبیعی ایران است که تاکنون بهای گاز را با لیر پرداخته چون تحریم‌ها علیه ایران مانع از آن شده‌اند که آن کشور به ایران دلار یا یورو پرداخت کند.

ایران با این مبالغ لیر ترکیه که به حساب ایران در بانکی موسوم به هالک بانک واریز می‌شود، از ترکیه طلا می‌خرد.

قانون تحریمی که به تازگی علیه ایران لازم الاجرا شده، فروش فلزات قیمتی را به ایران به شدت کنترل می‌کند. لایحه این تحریم شدید‌تر که تابستان گذشته در آمریکا تصویب شد و از ۶ فوریه (۹ روز پیش) لازم الاجرا شده، به بانک هالک بانک اجازه انتقال مبالغ خرید محصولات نفتی توسط کشورهای دیگر به تهران را نمی‌دهد.

یک مقام بانکی ترکیه در این خصوص به خبرگزاری رویترز گفت که با تصویب و اعمال دور تازه تحریم‌ها علیه ایران، ‌ معامله گاز در برابر طلا بسیار دشوار می‌شود، چون ایران نمی‌تواند با پولی که دریافت می‌کند، هر چه می‌خواهد بخرد و بر نوع کالایی که ایران می‌خرد، نظارت دقیق می‌شود. یک مقام ارشد بانک ترکیه به خبرگزاری رویترز گفته است که ایران با لیری که از ترکیه دریافت می‌کند تنها حق دارد دارو، غذا و محصولات صنعتی بخرد.

وزیر اقتصاد ترکیه هفته گذشته گفته بود کشورش به فشارهای آمریکا برای توقف صدور طلا از ترکیه به ایران تن نمی‌دهد.

این هفته اما یک دیپلمات ارشد غربی به خبرگزاری رویترز گفت که غرب به هدف خود رسیده و دیگر راهی برای معاملات فراورده‌های نفتی با ایران برای ترکیه باقی نمانده است. وی افزود ترکیه تنها در صورتی قادر به ادامه روند این معاملات است که به محصولاتی بسنده کند که تحت تحریم نیستند.

مقام‌های دولت ترکیه گفته بودند که از انجام معاملات گاز در برابر طلا مطلع بوده‌اند، ‌ اما افزوده بودند که این معاملات تماماً توسط بخش خصوصی انجام می‌شود نه دولت ترکیه، بنابراین مشمول تحریم‌های غرب نیست.

اما با برقراری شرایط تازه، به نظر می‌رسد که ایران برای دور زدن تحریم‌های آمریکا باید راهی دیگر بیابد. تحلیلگران می‌گویند ایران در این راستا به احتمال زیاد به کشورهایی روی خواهد آورد که مواضع سیاسی مشترکی با جمهوری اسلامی دارند، اما یافتن کشوری هم سو که به این دست معاملات هم تن دهد، حتی در میان آن کشور‌ها هم به آسانی انجام پذیر نیست.

روسیه یکی از کشورهایی است که مواضع سیاسی نزدیک تری از بسیاری از دیگر اعضای جامعه جهانی به ایران دارد. با این وصف، ناظران می‌گویند روسیه محافظه کارانه عمل می‌کند و احتمالاً به انجام چنین معاملاتی با ایران رضایت نخواهد داد چون حضور گسترده‌ای در ساختار بانکی جهان دارد و نمی‌خواهد این حضور مخدوش شود. احتمال سرگرفتن معامله ایران با چین بیش از دیگر کشور‌ها مطرح است.

ترکیه، چون چین، ژاپن و هند به شدت به انرژی وارداتی وابسته است و به رغم کاهش خرید نفت از ایران، به صراحت روشن کرده که نمی‌تواند خرید نفت و گاز از ایران را به کلی متوقف کند.

ترکیه در میان تولیدکنندگان عمده طلا در جهان نیست، اما وضعیت صادرات و واردات آن طی نزدیک به دو سال گذشته تغییر اساسی یافت. آن کشور در سال ۲۰۱۱ واردکننده طلا، جواهرات و فلزات قیمتی بود، اما سال گذشته (۲۰۱۲) به عنوان صادرکننده این دست محصولات شناخته شد. سبب آن خریداری طلای ترکیه توسط ایران بود که میزان صادارت طلای ترکیه را طی سال اخیر به طور چشمگیر افزایش داد.

ارزش صادرات طلا از ترکیه به ایران طی سال ۲۰۱۲ بیش از ده برابر این میزان در سال ۲۰۱۱ بوده و به ۶ و نیم میلیارد دلار رسیده است. ارزش صادرات طلا از ترکیه به امارات متحده عربی نیز طی همین مدت از ۲۸۰ میلیون دلار به ۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار رسیده است. عمده این مقدار البته از طریق امارات به ایران انتقال می‌یافت یا به ارز تبدیل می‌شد.

در این حال، حجم صادرات سنگ‌های گرانب‌ها از ترکیه از ۱۵ و ۲ دهم تن در ماه نوامبر گذشته به ۱۰ و نیم تن در ماه دسامبر کاهش یافت.