رکود تورمی؛ اتفاق نادر در اقتصاد ایران

بانک مرکزی می‌گوید ۳۱ ونیم درصد، اقتصاددانان اما صحبت از ۵۰ درصد می‌کنند. یک کار‌شناس آمریکایی هم گفته تا پایان امسال تورم در ایران به ۱۱۰ درصد می‌رسد. تحریم‌ها، هدفمندی یارانه‌ها یا دولت‌های نهم و دهم، کدامیک مقصرند؟
سایت خبر آنلاین، تیرماه امسال جدولی را منتشر کرد که نرخ تورم ایران از سال ۱۳۱۶ شمسی تا پایان سال ۱۳۹۰ را نشان می‌داد.
بر اساس این جدول، بالا‌ترین نرخ تورم ایران در این سال‌ها، مربوط به سال ۱۳۲۲ بوده که ایران توسط نیروهای متفقین اشغال شده بود؛ در آن سال نرخ تورم ۱۱۰ و نیم درصد بوده است.
پس از آن سال بالا‌ترین نرخ تورم مربوط به سال ۱۳۷۴ بوده که اندکی بیش از ۴۹ درصد بوده است.
امسال رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی رسما اعلام کرد که تا پایان سال جاری تورم به ۳۱ و نیم درصد خواهد رسید. البته برخی کار‌شناسان معتقدند که این نرخ واقعی نیست و تورم واقعی چیزی حدود ۵۰ درصد است.
استیو هانکه مشاور اقتصادی دولت رونالد ریگان در آمریکا، چندی پیش در مقاله‌ای نوشته بود که ایران دچار پدیده تورم حاد شده و نرخ واقعی تورم در این کشور تا پایان سال جاری به ۱۱۰ درصد خواهد رسید.
شاهین فاطمی استاد اقتصاد دانشگاه پاریس نیز از جمله کسانی است که نرخ واقعی تورم را بیش از آنچه بانک مرکزی اعلام می‌کند، می‌داند. او در این باره می‌گوید: «اندازه‌گیری تورم خودش بسیار مهم است. بانک مرکزی هیچ وقت نگفته آن سبد خریدی که بر مبنای قیمت اجناس آن تورم سنجیده می‌شود، شامل چه چیزهایی‌ست. مثلاً اگر شما به کشورهای دیگر نگاه کنید، دقیقاً آن نوع اجناسی را در سبد تورم‌سنجی می‌گذارند که مردم بیشتر استفاده می‌کنند. در جمهوری اسلامی از آنجا که بانک مرکزی مستقل نیست، همیشه با این مسائل بازی می‌کنند. یعنی فرض کنید ممکن است قیمت نمک بالا نرفته باشد. بنابراین وزن بیشتری به نمک می‌دهند، در حالی که تورم باید تمرکزش روی مایحتاج مردم باشد که بیشتر هزینه‌های مردم از آنهاست».

مقصر اصلی: تحریم‌ها یا سیاست‌های غلط اقتصادی؟
روز پنجم اسفند، ۴۳ اقتصاددان مقیم ایران نامه‌ای خطاب به محمود احمدی‌نژاد نوشتند و از او خواستند تا در سیاست‌های اقتصادی خود تجدید نظر کند.
نویسندگان این نامه با تصریح این نکته که تحریم‌های اقتصادی بر بحران اقتصادی ایران تاثیرگذار بوده است، بیشتر انتقادات خود را متوجه سیاست‌های اقتصادی دولت‌های نهم و دهم کردند.
شاهین فاطمی هم‌نظر با این اقتصاددانان درباره تاثیر تحریم‌ها بر تورم معتقد است که تورم ارتباط چندانی با تحریم ندارد. این استاد اقتصاد دلیل اصلی تورم را «سیاست‌های غلط هشت سال گذشته‌احمدی‌نژاد» می‌داند.
به گفتهٔ آقای فاطمی حجم پول در گردش شش برابر شده و این پدیده به جز زیمبابوه در هیچ کشور در حال صلحی تا کنون مشاهده نشده است.
تغییراتی که احمدی‌نژاد در سیستم اقتصادی و مالی به وجود آورد، دلیل دیگر تورم از دید شاهین فاطمی است. او می‌گوید: «تمام آن چیزهایی را که در ۶۰ سال گذشته در ایران به‌وجود آمده بود، مثل سازمان برنامه و بودجه، آقای احمدی‌نژاد منحل کرد. شورای پول و اعتبار را که مستقل بود، به دفتر ریاست جمهوری بُرد. نتیجه‌اش این می‌شود».
هرچند در تاریخ جمهوری اسلامی بانک مرکزی هیچگاه مستقل نبوده اما شاید بتوان احمدی‌نژاد را رئیس جمهوری دانست که بیش از بقیه روسای جمهور از اختیاراتش بر بانک مرکزی استفاده کرده، در سیاست‌گذاری‌های آن دخل و تصرف کرده و منابع این صندوق ملی را به خواست خودش خرج کرده است.
به نظر آقای فاطمی همین مسئله یکی از دلایل مهم افزایش نرخ تورم است.

تاثیر هدفمندی یارانه‌ها بر تورم
اقتصاددانانی که سیاست‌های اقتصادی احمدی‌نژاد را در نامه‌شان به نقد کشیدند، اجرای مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها را نیز ضربه دیگری بر اقتصاد ایران دانسته و از ریاست جمهوری خواسته‌اند تا این طرح را متوقف کند.
این اقتصاد دانان، اجرای مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها را در شرایط بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی، متضمن آثار منفی بر تامین عدالت اجتماعی و تخصیص منابع دانسته‌اند و تجربه مرحله اول هدفمند سازی یارانه‌ها را شاهد مدعایشان عنوان کرده‌اند.
شاهین فاطمی نیز معتقد است نتیجه قطعی پرداخت نقدی یارانه‌ها، بالا رفتن نرخ تورم است. او می‌گوید: «پدیده تورم خیلی روشن است. وقتی نقدینگی زیاد می‌شود، یعنی پولی که در دست مردم است سرعت رشدش بیشتر از رشد تولید مملکت است، این تورم ایجاد می‌کند. چون رشد متوسط در درازمدت هیچ وقت بیش از ۳ درصد نیست، حجم پول نباید بیش از ۳درصد در سال به طور متوسط بالا برود. اما شما می‌بینید در ایران حجم پول در عرض هشت سال شش برابر می‌شود، یعنی ۵۰ درصد و بعضی موقع‌ها ۸۰ درصد زیاد می‌شود، در حالی که تولید مملکت به‌هیچ وجه بالا نمی‌رود، این تورم ایجاد می‌کند».

در هیچ جای دنیا تورم و بیکاری با هم وجود ندارد
شاهین فاطمی ضمن برشمردن آثار زیانبار تورم بر اقتصاد ایران، به این نکته نیز اشاره می‌کند که در هیچ جای دنیا تورم و بیکاری هم‌زمان و با هم رشد نمی‌کنند. به گفتهٔ این اقتصاددان هرجا تورم بالاست، بیکاری پایین می‌آید و بالعکس و تنها در ایران است که این دو هم‌زمان با هم رشد کرده‌اند.
وی این پدیده را «رکود تورمی» می‌نامد و علت آن را پشت کردن دولت‌های بعد از انقلاب ایران به سیاست‌های تجربه‌شدهٔ اقتصادی در دنیا می‌داند و می‌گوید امروز حتی چین کمونیست هم اقتصادش سرمایه‌داری است در حالی که ایران می‌خواهد الگوهای خاص خودش را پیاده کند.

راه حل هرچه باشد، صدقه دادن نیست
شاهین فاطمی روزهای تیره‌تری را برای اقتصاد ایران پیش‌بینی می‌کند چرا که به گفته او تورم از خودش تغذیه می‌کند و وقتی شروع می‌شود مدام افزایش می‌یابد.
با این حال اقداماتی چون احیای دوباره سازمان برنامه و بودجه، استقلال دوباره شورای پول و اعتبار، استقلال بانک مرکزی و توقف طرح هدفمندی یارانه‌ها، راه‌حل‌هایی هستند که به عقیده آقای فاطمی می‌توانند جلوی رشد نجومی تورم را بگیرند.
او می‌گوید: «کشورهای دیگری هم بوده‌اند که به چنین وضعی دچار بودند البته نه به این شدت. ولی مثلاً ما در برزیل یا در آرژانتین می‌بینیم که تورم بسیار بالا بود و ارزش پول ملی پایین آمد ولی با یک سیاست درست هر دو کشور توانستند تورم را مهار کنند. ولی برای این راه‌حل باید پشتکار وجود داشته باشد و تعهد حکومت. حکومتی که می‌خواهد عوام‌فریبی کند و عوض اینکه به فکر اقتصاد مملکت باشد، گداپروری می‌کند و صدقه یا به قول خودشان «عیدانه» می‌دهد، این‌ها نه تنها دردی را علاج نمی‌کند، روز به روز هم وضع بد‌تر و بد‌تر می‌شود».