نقطه عطفی در بحران سوریه

در هفته گذشته بحران سوریه یکی از خبرساز‌ترین مسائل بین المللی بود. تشکیل ائتلاف جدید مخالفان سوری در خارج از این کشور به نام «ائتلاف دموکرات مدنی»، اختصاص کرسی سوریه به رهبری اپوزسیون مخالف رژیم اسد در نشست وزرای امور خارجه اتحادیه عرب در قاهره و اظهار نظرهای دولت‌های مختلف در مورد سوریه مسیر جدیدی پیش پای مخالفان گذاشته است به طوری که می‌توان این رویداد‌ها را نقطه عطفی در تحولات سوریه دانست.

بحران سوریه که از دو سال پیش شروع شده، تا کنون جان هفتاد هزار نفر را گرفته است. یک میلیون نفر هم به دلیل خشونت‌های ناشی از این بحران به کشورهای همسایه آواره شده‌اند. دو میلیون سوری نیز در داخل کشور بی‌جا شده‌اند. این در حالیست که در این مدت نه مخالفان بضاعت سرنگونی دولت را دارند و نه ارتش سوریه تاکنون توانسته است این درگیری‌ها را به پایان برساند.

در آخرین تحولات مروبط به بحران سوریه، «هیثم مناع»، رئیس هیئت ملی هماهنگ کننده مخالفان سوریه در خارج روز چهارشنبه گذشته در گفت‌وگو با خبرگزاری «یونایتدپرس»، از تشکیل ائتلاف جدید این مخالفان تحت عنوان «ائتلاف دموکرات مدنی» خبر داد و گفت، یکی از سران این ائتلاف‌ با «معاذ الخطیب»، رئیس ائتلاف مخالفان سوریه دیدار کرد.

مناع گفت: در سایه تحولات اخیر به‌ویژه بعد از دعوت کنفرانس ژنو و نیز الخطیب به اجرای مذاکرات سیاسی بین مخالفان سوری و نظام دمشق، فضای جدیدی شکل گرفت به‌طوری‌که اگر نتوانیم بگوییم گزینه سیاسی را برای حل بحران سوریه در رأس اولویت‌ها قرار می‌دهیم ولی باید بگوییم در حال حاضر راهکار سیاسی در موازات راهکار نظامی برای پایان دادن به بحران سوریه مطرح می‌شود.

وزرای امور خارجه اتحادیه عرب، چهارشنبه هفتم مارس، طی نشستی در قاهره مقر این اتحادیه، آخرین تحولات سوریه را مورد بررسی قراردادند که در این نشست، دو تصمیم عمده در مورد بحران سوریه اتخاذ شد. از یک سو اعضاء اتحادیه از رهبری اپوزیسیون مخالف رژیم بشار اسد دعوت کردند تا هنگام تشکیل دولت آینده سوریه بدون اسد، کرسی سوریه را به عنوان نماینده رسمی مردم سوریه اشغال نمایند و از دیگر سو، نشست قاهره اعلام کرد که کمک‌ها به سوریه می‌تواند نظامی نیز باشد.

در بیانیه پایانی نشست قاهره، در این رابطه از جمله آمده است: «هر کشورعربی بر اساس تمایل و مختارانه حق دارد همه گونه کمک به اپوزیسیون سوریه برای دفاع از خود را، از جمله کمک‌های نظامی برای حمایت از مقاومت مردم سوریه در اختیار ارتش آزاد این کشور قرار دهد

همچنین به گزارش خبرگزاری رویترز، نمایندگان آمریکا و روسیه در روز چهارشنبه (۱۶ اسفند/۶ مارس) در لندن با یکدیگر دیدار و درباره سوریه گفت‌وگو کرده‌اند. موضوع اصلی مذاکرات جلوگیری از ادامه خونریزی در سوریه عنوان شده است.

همچنین می‌خاییل بوگدانف، فرستاده روسیه در امور خاورمیانه، و ویلیام برنز، معاون وزیر امور خارجه آمریکا، در حاشیه کنفرانس یمن در لندن در روز پنج‌شنبه (۷ مارس) با یکدیگر گفت‌وگو کردند.

الکساندر لوکاشویچ، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، گفت که یکی از مشکلات محوری مورد بحث میان آمریکا و روسیه سرنوشت بشار اسد است. تا کنون چندین بار میان نمایندگان آمریکا و روسیه در این زمینه مذاکره انجام گرفته است.

آمریکا خواهان کناره‌گیری فوری اسد از قدرت است، اما روسیه می‌گوید که کناره‌گیری اسد نباید پیش‌شرطی برای آغاز مذاکرات باشد. به گفته کاخ سفید، در تماسی تلفنی باراک اوباما و ولادیمیر پوتین، روسای جمهور آمریکا و روسیه، «بر سر انتقال ضروری سیاسی» توافق داشته‌اند. رهبران هر دو کشور خواهان پایان خشونت‌ها در سوریه هستند

همزمان با دیدار نمایندگان آمریکا و روسیه در لندن،، ˈویلیام هیگˈ وزیر امور خارجه انگلستان و ˈاحمد داود اوغلوˈبا یکدیگر دیدار کردند و در این دیدار بار دیگر بر حمایت خود از مخالفان دولت سوریه تاکید و اعلام کردند که کمک‌های خود را به گروه موسوم به ˈائتلاف ملی سوریهˈ افزایش خواهند داد..

ویلیام هیگ خاطر نشان کرد: ترکیه از متحدان نزدیک انگلیس به شمار می‌رود و دو کشور همکاری‌های گسترده و عمیقی در زمینه‌های مختلف از جمله امور امنیتی، سیاست خارجی و بازرگانی دارند

علاوه بر این دولت انگلیس روز چهارشنبه نیز رسما اعلام کرد که تجهیزات نظامی غیرکشنده شامل نفربرهای زرهی و وسایل جست‌و‌جو و امداد و نجات به ارزش بیش از ۲۰ میلیون پوند برای مخالفان دولت سوریه ارسال می‌کند

از سوی دیگرسرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه قرار است هفته آینده ضمن سفر به لندن با «ویلیام هیگ» وزیر خارجه انگلیس در مورد تحولات سوریه دیدار و گفت‌گو کند. انگلیس از جمله مهم‌ترین حامیان مخالفان دولت سوریه به شمار می‌آید. هیگ و دولت انگلیس بار‌ها هم‌صدا با مخالفان، کناره‌گیری رئیس‌جمهور سوریه را خواستار شده‌اند.

لاوروف در مصاحبه دیروز خود با بی‌بی سی بار دیگر تاکید کرده است که این مردم سوریه هستند که باید در مورد حاکمان خود تصمیم بگیرند. وی در این مورد گفته است: من فقط می‌توانم این را بگویم که این ما نیستیم که باید در مورد اینکه چه کسی در سوریه حکومت کند، تصمیم بگیریم. این مردم سوریه هستند که تصمیم می‌گیرند

همچنین‌‌بان کی مون در کنفرانس مطبوعاتی که روز هفتم مارس در ژنو برگزار شد ضمن هشدار نسبت به تجزیه سوریه از همه طرف‌های درگیر در سوریه دعوت کرد بر سر میز مذاکره حاضر شوند.

وی افزود: فرصت برای دولت و مخالفان سوریه جهت مذاکره به هدف پایان دادن به جنگ، بسیار ناچیز است.

وی تاکید کرد فرصت بسیار کم است و ما با شدت از آن حمایت می‌کنیم وهمه طرف‌های درگیر در سوریه را تشویق می‌کنیم از این فرصت بهترین استفاده را بکنند زیرا که این فرصت بسیار سریع از دست می‌رود.

پیش بینی‌ها پیرامون آینده سوریه

در حالی که از منظر ملت سوریه، سناریوی مطلوب برای آینده سوریه، سوریه واحد دموکراتیک با سوگیری‌های مذهبی با محوریت اسلام و همگرایی با اقلیت‌های مذهبی در چارچوب وحدت ملی است که می‌تواند سوریه مقتدر دموکراتیک را در منطقه شکل دهد اما روند تحولات سوریه گمانه زنی‌های متفاوتی را برای آینده این کشور ایجاد کرده است.

تا کنون پیرامون وضعیت پیش روی سوریه تحلیل‌های مختلفی را شاهد بودیم اما مهم‌ترین تحلیل‌ها به وجود فرضیه‌هایی چون «سوریه فدرال»، «سومالیزه شدن سوریه»، «تجزیه سوریه» ختم می‌شوند.

فرضیه «سوریه فدرالی» در مقابل فرضیه‌های دیگر احتمال کمی برای تحقق دارد چرا که در سابقه رفتار قومی-مذهبی و فرهنگ سیاسی خاورمیانه تاکنون نمونه موفقی از حکومت فدرالی دیده نشده است. به طور مثال می‌توان به عراق اشاره کرد که قصد داشته است الگوی فدرالی را محقق کند اما شاهد هستیم که اقلیم کردستان قدرت فدرالی را بر نمی‌تابد. با توجه به عدم موفقیت فرضیه حکومت فدرالی در سوریه برخی صاحبنظران از تجزیه سوریه به کشورهای «کوچک» و «ضعیف» سخن گفته‌اند.

چندی پیش اندیشکده آمریکایی «وینپ» در بررسی «سناریوهای متعدد برای سوریه پس از بشار اسد» تشکیل «دولت علوی» در شرق سوریه را مطرح کرده است. علاوه بر وینپ، اندیشکده «اوپن دموکراسی» موضوع تجزیه این کشور را مطرح کرده است. این دولت فرضی در شمال غربی کشور سوریه و در حاشیه سواحل دریای مدیترانه از بندر طرطوس تا بندر لاذقیه تشکیل می‌شود. کشور علوی فرضی از جنوب به لبنان، از شمال به جنوب غربی ترکیه، از شرق به مناطق باقی مانده از سوریه و از غرب به دریایی مدیترانه محدود شده است. منطقه‌ای که ظرفیت‌های تجاری قابل توجهی دارد و در این طرح واصل بین مناطق داخلی سوریه، عراق و اردن معرفی شده است. با این فرض باید سوریه امروزی را به ۲، ۳ و یا ۴ کشور کوچک‌تر تقسیم کنیم. کشوری که شمال غربی آن در دست علوی‌ها باشد، شمال آن در اختیار کردهای سوریه قرار بگیرد و جنوب و شرق نیز به اهل سنت این کشور ارث برسد. البته دروزی‌ها در جنوب سوریه و در همسایگی شرقی لبنان نیز ممکن است گزینه‌ای برای ایجاد کشور چهارم باشند.

دکتر مهدی مطهرنیا، تحلیلگر مسائل سیاسی دو سناریو را برای آینده سوریه در نظر می‌گیرد. سناریو اول را سناریو تجزیه سوریه می‌داند و همچنین معتقد است از سوی موافقان ماندگاری بشار اسد و در واقع جبهه مقاومت برای ایجاد یک فضای گفتمانی هراس برانگیز در ارتباط با آینده سوریه و تسری این آینده بحرانی بر کل منطقه، سناریوی سومالیزه شدن سوریه مطرح می‌شود؛ چرا که سوریه می‌تواند یک جغرافیای تنش فراگیر در منطقه خاورمیانه بوجود آورد. از این منظر است که می‌توانیم بگوییم این دو سناریو به عنوان سناریوهای محتمل مطلوب در ادبیات سیاسی مربوط به سوریه مطرح شده است

وی درباره احتمال تجزیه سوریه معتقد است: «احتمال تجزیه سوریه وجود دارد اما این احتمال با چالش‌های جدی روبرو است؛ چون شروع تجزیه سوریه می‌تواند به کشورهای منطقه‌ای همسو با آمریکا نیز تسری پیدا کند.

این کار‌شناس مسائل بین الملل با بیان اینکه اقوام موجود در سوریه هم پیوندی‌های قومی با قومیت‌های موجود در کشورهای همسایه دارند که برخی از این کشور‌ها با آمریکا همسو هستند گفت: «توجه به این معنا می‌تواند این نکته را روشن کند که آمریکا با چالش‌های جدی از سوی کشورهای همسو با خود در منطقه خاورمیانه درباره تجزیه سوریه روبرو است.

جمهوری اسلامی و پشتیبانی از اسد

از ابتدای تحولات و ناآرامی‌ها در سوریه به ویژه پس از بروز درگیری‌های مسلحانه همواره اخبار و موضع گیری‌های متفاوتی در مورد نقش ایران در بحران سوریه مطرح شده است. دولتمردان ایران از رهبر جمهوری اسلامی تا رییس جمهور و مقامات پایین‌تر کشوری نیز با حمایت‌های واضح خود از بشار اسد و دولت سوریه به این باور دامن زده‌اند که از جمله آن می‌توان به سخنان دیروز سر لشکر فیروزآبادی در حاشیه همایش دفاع ملی اشاره کرد.

فیروزآبادی در جمع خبرنگاران با ارزیابی از به رسمیت شناختن نیروهای مخالف سوری توسط اتحادیه عرب، اظهار کرد: نیروهای معاند سوری به دو بخش تقسیم می‌شوند؛ یک گروه هستند که از سرزمین‌های اسلامی آمده‌اند و تحت فرماندهی القاعده با حاکمیت سوریه می‌جنگند. گروه دیگری از این مخالفان جوانان احساساتی سوری هستند که در تحرکات انقلابی به صحنه کشیده‌ شده و فریب القاعده را خورده‌اند.

وی با تاکید بر این نکته که با تمام قدرت از سوریه دفاع می‌کنیم افزود: به رسمیت شناختن این گروه فایده‌ای برای اتحادیه عرب ندارد؛ چرا که این گروه اندک بی‌ریشه‌اند و تعلقی به خاک سوریه ندارند و فقط برای اهداف صهیونیسم و آمریکا می‌جنگند. این گروه از گذشته هم مورد تایید قدرت‌های غرب و قدرت‌های عربی بوده‌اند.

تحلیلگران معتقدند پشتیبانی جمهوری اسلامی نه تنها هیچ سودی برای این حکومت ندارد بلکه باعث تضعیف موقعیت آن در منطقه می‌شود. حجت کلاشی کار‌شناس ارشد علوم سیاسی چندی پیش طی مصاحبه‌ای گفته است: متاسفانه دولت با عدم شناخت صحیح سمت وسوی حوادث و عدم احترام به خواست دموکراتیک مردم منطقه در کمال بی‌تدبیری و فهم غلط رویداد‌ها ذیل عنوان بیداری اسلامی و نگاه تک بعدی به فرآیندی پیچیده و اتخاذ رویکرد صفر و یک و بدون انعطاف منطقی در بن بست تفسیر ایدیولوزیک، در قبال قدرت‌های بزرگ بدون دقت در سمت و سوی تحولات این حوزه را به کشورهای بنیادگرای اسلامی و ترکیه و اخوانی‌ها وشاید قدرتهای بزرگ در حال واگذار کردن است که شکل گیری این بلوک خطرناک سیاسی در حاشیهٔ ایران منافع کشور را برای سالیان دراز با چالش‌های جدی مواجه خواهد کرد.

ایران در جهان اسلام خط مقدم آزاد سازی سرزمین‌های اسلامی شده است اما برخی مسلمانان و حکومت‌های فاسد منطقه بجای ترس از اسراییل و زیاده خواهی‌هایش از بمب اتمی نداشته ایران هراسانند و با غرب در تحریم‌ها همداستان شده که ‌گاه تند‌تر از آن‌ها هم می‌روند.

این نوای خوش آزادی خواهی در منطقه می‌بایست ارج گذاشته شود در این برههٔ حساس حکومت ایران آن نیست که باید باشد. در پی رفتار غلط این حکومت امروز شیعیان و ایران بعنوان نماد بنیاد گرایی و گروههای تندرو شناخته می‌شوند و عربستان و امارات و بنیادگرایان اخوانی به حاشیهٔ امن خزیده‌اند بلکه بد‌تر در حال تسویه حساب با رافضیان هستند و از قدرت گیری ایران بعنوان شاهنشاهی شیعی یاد کرده و برزمین گیر کردن آن می‌کوشند.

با این همه، حمایت‌های آشکار حکومت ایران از بشار اسد باعث شده است این پشتیبانی به یکی از دغدغه‌های گروه‌های مخالف بشار اسد در سوریه تبدیل شود و همچنین بار‌ها واکنش هشدار آمیز ارتش آزاد سوریه را برانگیخته است.

روشنک آسترکی/ وب سایت راه دیگر